BM DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ, EUROASIA PROJESİ, GELECEĞİN ENERJİ STRATEJİSİ, DOĞU AKDENİZDEKİ GAZ REZERVLERİ VE KIBRIS TÜRK HALKININ STATÜSÜ
Taner Derviş, Ekonomist, MBA. 24 Ocak 2023
Bu Raporda Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi ile sağlanan haklar, EuroAsia projesi, Geleceğin Enerji stratejisi, Doğu Akdenizdeki Gaz Rezervleri ve Kıbrıs Türk Halkının Statüsü kapsamlı bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
I-ÖZET
Doğu Akdeniz Gaz Projelerinin Gerçekleşme Olasılığı Zayıf
- Avrupa Birliği 2030 yılına kadar doğal gaz tüketimini % 30 oranında azaltma, 2050 yılı itibarı ile de sonlandırma kararı almıştır. Bu karar nedeniyle, Avrupanın gaz talebi kısa vadeli olup, uzun vadede Avrupaya ulaşacak East Med gaz yatırım projelerinin potansiyeli önemli oranda zayıflamıştır. Bu aşamada, Avrupanın mutasavver East Med projelerinden bir beklentisi yoktur.
- Kıbrıs Rum Yönetiminin bu güne kadar bulduğu gaz rezervleri ölçek itibarı ile küçük olup, bölgesel ve global piyasalar için önem arzetmemekte, ilaveten çıkarılması büyük maliyet ve uzun bir süre gerektirmektedir.
- Kıbrıs Rum Yönetiminin bulduğu gaz rezervlerinin Kıbrıs Sorununa gerçekçi bir katkısı veya etkisi yoktur.
- Amerika Birleşik Devletlerinin 8 Nisan 2022 tarihli beyanatı ile East Med Projesi sonlandırılmış olup, uzun vadede temin edilecek gaza ihtiyaç duyulmadığı,enerjide hedefin yeşile geçiş olduğu teyit edilmekte ve ara dönemde LNG kullanımı ile Şebeke bağlantılarının öneminevurgu yapılmaktadır.
Kıbrıs Türk Halkı Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinde öngörülen haklardan yararlanabilir.
- Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinin 140. Maddesine göre deniz yataklarındaki faaliyetler tüm insanlığın çıkarı ve yararı doğrultusunda yürütülecek, özellikle kalkınmakta olan devletlerin ve tam bağımsızlıklarına kavuşmamış veya Birleşmiş Milletler tarafından tanınmış diğer bağımsızlık ve özerklik statülerine kavuşmamış halkların çıkarları ve ihtiyaçları gözönünde bulundurulacaktır.
- ilkesi temelinde, BM tarafından tanınmamış olmasına rağmen, KKTC Halkı bölgedeki deniz yataklarında bulunan haklardan yararlanabilir, bölgede keşif yapabilir ve doğal kaynakları işletebilir, kablo ve borular döşeyebilir. Bu madde kapsamında, Türkiye ile Kuzey Kıbrıs elektrik şebekeleri arasında kablo ile enterkonnekte bağlantı kurulabilir.
- Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinin 79. Maddesine göre, sahildar ülkenin hakları korunmak koşulu ile, kıta sahanlığı üzerine denizaltı kabloları döşenmesi engellenemez.
- İsrail- Güney Kıbrıs-Yunanistan elektrik şebekelerini denizaltı kablo sistemi ile birbirlerinebağlayan EuroAsia projesi,geleceğinenerjistratejisi ile uyumlubir örnekti
Enerji Sektöründe Gelecek, Yeşil Enerjide ve Şebekeler arası Bağlantıdadır
- Enerjide temel hedef yeşil enerji sisteminegeçiş olup, geleceğin enerji stratejisi ara dönemde LNG kullanımı ile ülkeler arası şebeke bağlantılarının yapılması olarak özetlenebilir. EastMed gaz projesi ise geçmişte kalmıştır
- Şebekeler arası bağlantılar, temiz enerji sağlayan yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesini sağlar ve ülkeler/ Şebekeler arası elektrik ticaretini mümkün kılar.
- Avupa Birliğinin ileriye yönelik enerji stratejisi yeşil enerji sistemine geçiş olup, öngörülen strateji, ülkeler arası elektrik bağlantılarının yapılması, yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi, elektrik şebekelerininyenilenmesi ve enerji depolaması olarak özetlenebilir
II-BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ
TEMELİNDE ÜLKELERİN VE HALKLARIN HAKLARI
Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinin 79. ve 140. Maddeleri Kapsamında Değerlendirme
1.İşbu maddeye uygun olarak, bütün devletlerin kıt'a sahanlığı üzerine denizaltı kabloları ve boru döşeme hakkı vardır.
2.Kıt'a sahanlığı üzerinde keşif ve araştırma yapmak, doğal kaynakları işletmek, borulardan kaynaklanan kirlenmeyi önlemek, azaltmak ve kontrol etmek amacıyle makul tedbirler alma hakkı saklı kalmak kaydıyla, sahildar devlet sözkonusu kabloların ve borularının döşenmesini veya bakımını engelleyemez.
3. İşbu Kısmın hiç bir hükmü, sahildar devletin, ülkesine veya kara sularına giren kablolara veya borulara uygulanacak şartları tespit etme hakkına veya kendi kıt'a sahanlığında keşif yapmasına veya kaynakları işletmesine veya kendi yetkisi altındaki sun'i adaların, tesis veya yapıların işletilmesine ilişkin olarak yerleştirilmiş bulunan veya bu amaçlarla kullanılan kablo ve borular üzerindeki yetkisine halel getirmez.
4-Kıt'a sahanlığına döşenecek kablo ve borularının takip edeceği hat sahildar devletin onayına tabidir.
Madde 140: İnsanlığın çıkarı
Deniz yataklarında ve deniz tabanlarındaki faaliyetler, ülkelerin sahildar olup olmadığına bakılmaksızın ve coğrafi konumlarından bağımsız olarak, tüm insanlığın çıkarı ve yararı doğrultusunda yürütülecek, özellikle kalkınmakta olan devletlerin ve tam bağımsızlıklarına kavuşmamış veya Birleşmiş Milletler tarafından tanınmış diğer bağımsızlık ve özerklik statülerine kavuşmamış halkların çıkarları ve ihtiyaçları gözönünde bulundurulacaktır.
Tüm insanlığın ve halkların çıkarı ve yararı ilkesi temelinde, BM tarafından tanınmamış olmasına rağmen, KKTC Halkı Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinin 140. maddesinde öngörülen haklardan yararlanabilir. Bu bağlamda, Kıbrıs Türk Halkı bölgedeki deniz yataklarındaki haklardan yararlanabilir, bölgede keşif ve araştırma yapabilir, doğal kaynakları işletebilir, kablo ve borular döşeyebilir. Bu madde kapsamında, Türkiye ile Kuzey Kıbrıs elektrik şebekeleri arasında kablo ile enterkonnekte bağlantı kurulabilir.
III-EUROASIA INTERCONNECTOR PROJESİNİN TANIMI
“EuroAsia Interconnector”, 2000 MW kapasiteye sahip Avrupa Birliği projesi olup, İsrail- Güney Kıbrıs-Yunanistan ulusal elektrik şebekelerini, 1,208 km uzunluğunda denizaltı kablo sistemi ile birbirlerine bağlamayı amaçlamaktadır.
Projenin Temel Hedefleri
1-AB üyesi Güney Kıbrıs’ın enerji izolasyonunu sona erdirmek.
2-İsrail ve Güney Kıbrıs gaz kaynakları ve yenilenebilir enerji kaynakları ile Avrupa Birliğine elektrik enerjisi sağlamak.
Projenin Kapsamı ve İnşaat Süresi
EuroAsia Interconnector, İsrail-Kıbrıs arası 310 km, Kıbrıs-Girit arası 898 km olmak üzere toplam 1,208 km uzunluğunda olup, azami derinlik deniz seviyesinin 3000 km altındadır. Projenin inşaat süresi 2-4 yıl olarak belirlenmiştir.
Proje ile Sağlanacak Elektrik Arzı
Projenin gerçekleşmesi ile, pikte 2 milyon hane olmak üzere 3 milyon hane halkının elektrik ihtiyacı karşılanabilecektir.
Proje Finansmanı
Proje, Avrupa Birliği Enerji fonlarından yararlanma olanağına sahiptir. Avrupa Birliği Fonları 2021-2027 dönemi için 42.3 milyar euro olarak öngörülmüştür.
IV-ENERJİ SEKTÖRÜNDE GELECEK YEŞİL ENERJİDE VE ÜLKLER ARASI ŞEBEKE BAĞLANTILARINDADIR
Geleceğin Enerji stratejisine ilişkin değerlendirme aşağıda özetlenmiştir.
1-Enerjide temel hedef yeşil enerji sistemine geçiş olup, geleceğin enerji stratejisi ara dönemde LNG kullanımı ile ülkeler arası şebeke bağlantılarının yapılması olarak özetlenebilir. EastMed gaz projesi ise geçmişte kalmıştır.
2-Avupa Birliğinin ileriye yönelik enerji stratejisi yeşil enerji sistemine geçiş olup, öngörülen strateji, ülkeler arası elektrik bağlantılarının yapılması, yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi, elektrik şebekelerinin yenilenmesi ve enerji depolaması olarak özetlenebilir. Bu strateji temelinde, Avrupa Birliği 2030 yılına kadar doğal gaz tüketimini % 30 oranında azaltma, 2050 yılı itibarı ile de sonlandırma kararı almıştır.
3- Elektrik Şebeke bağlantıları, yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesini sağlar; Ülkeler/ Şebekeler arası elektrik ticaretini mümkün kılar; Elektrik üretimi ve elektrik tüketimi arasında denge kurmak suretiyle şebeke istikrarının sağlanmasına hizmet eder.
4- İsrail- Güney Kıbrıs-Yunanistan elektrik şebekelerini denizaltı kablo sistemi ile birbirlerine bağlayan EuroAsia projesi, geleceğin enerji stratejisi ile uyumlu bir örnektir.
V-KIBRIS RUM YÖNETİMİNİN DOĞAL GAZ KEŞİFLERİNİN
GLOBAL VE BÖLGESEL PİYASALAR AÇISINDAN ÖNEMİ
Son günlerde ses getiren, Kıbrıs Rum Yönetimi adına Eni/Total Enerji şirketlerinin 6.Blokta Ağustos 2022 ve Aralık 2022 tarihlerinde bulduğu 2@2.5 tcf (trilyon kübik ft) tutarındaki doğal gaz miktarı Kıbrıs’ın ihtiyaçları için kısmen tatminkar olmakla birlikte, bölgesel ve global piyasalar için önem arzetmemektedir. Bu keşif ile birlikte, Kıbrıs Rum Yönetiminin 5-6-7-10-11 numaralı bloklarda gerçekleşmesi beklenen gaz rezervi 13 tcf (trilyon kübik ft) civarına yükselmekte ancak ölçek itibarı ile bölgesel ve global piyasalar için önem arzetmemektedir. Mısır’ın 30 tcf (trilyon kübik ft) Zohr gaz sahasına yakınlıkları ve jeolojik benzerlikleri nedeniyle, Eni/Total Enerji şirketleri 6.blokta, ExxonMobil ise 5. ve 10. bloklarda keşiflerine devam etmektedirler.
Bu bağlamda, Kıbrıs Rum Yönetiminin bulduğu gaz rezervlerinin Kıbrıs Sorununa gerçekçi bir katkısı veya etkisi yoktur.
VI-KIBRIS RUM YÖNETİMİNİN TARAF OLDUĞU EAST MED
GAZ PROJELERİNİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER
East Med gaz projelerinin önündeki engeller 2 başlık altında özetlenmiştir.
1-Avrupa Birliğinin mutasavver East Med gaz projelerinden bir
beklentisi yoktur.
a)Avrupa Birliği 2030 yılına kadar doğal gaz tüketimini % 30 oranında azaltma, 2050 yılı itibarı ile de sonlandırma kararı almıştır. Bu karar nedeniyle, Avrupanın talebi kısa vadeli olup, uzun vadede Avrupa pazarına ulaşabilecek East Med gaz yatırım projelerinin potansiyeli önemli ölçüde zayıflamıştır. Bu bağlamda, Avrupanın mutasavver East Med projelerinden bir beklentisi yoktur. Avrupa Birliği 2030 ve 2050 hedeflerinde değişiklik yaparak, uzun vadede gaz ihtiyacı talep ettiği takdirde East Med projeleri hayata geçirilip Avrupaya doğal gaz sevkedilebilir.
b)Eastmed ve yeni gaz projeleri için 5-7 yıl yatırım süresi ve 20 yıl faaliyet süresi gerekli olmaktadır. Bu nedenle, Avrupa Birliğinin 2030 hedefi, EastMed ve yeni gaz projelerinin gerçekleşmesini engellemektedir.
c) Avrupa Birliğinin talebi kısa vadeli olup, yatırım gerektiren ve uzun vadede piyasalara giriş yapacak projeler ekonomik açıdan karlı görülmemektedir. Nitekim Rusyga gazı, elan faaliyette olan tesislere sahip Norveç, Azerbaycan, ABD ve Cezair’den temin edilen doğal gaz ve sıvılaştırılmış gaz ile kısmen ikame edilmektedir.
2-Güney Kıbrısın gaz rezervleri bölgesel ve global piyasalar için önem arzetmemektedir.
Kıbrıs Rum Yönetiminin bu güne kadar bulduğu gaz rezervleri ölçek itibarı ile küçük olup, bölgesel ve global piyasalar için önem arzetmemekte, ilaveten gazın çıkarılması büyük maliyet gerektirmekte ve AB piyasasına giriş uzun vadede mümkün olabilmektedir. Avrupa Birliğinin 2030 hedefi, yeni gaz projelerinin gerçekleşmesini engellemektedir.
VII-DOĞU AKDENİZDE İSRAİL VE KIBRIS ARASINDAKİ GAZ
REZERVLERİNİN PAZARLAMA SORUNLARI
İsrail ve Kıbrıs arasında 700 bcm (milyar metre küp) dogal gaz rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Gerçekleşmesi durumunda, bu kaynaklardan Avupaya yılda 25bcm (milyar kübik metre) gaz sevkiyatı yapılabilir. Bu da Rusyanın Avrupaya sağladığı gazın % 16’sına tekabül eder. Ancak, elan kesinleşmemiş bu kaynakların geliştirilmesinde aşağıda belirlenmiş önemli engeller söz konusudur.
1-Avrupa Birliği 2030 yılına kadar doğal gaz tüketimini % 30 oranında azaltma, 2050 yılı itibarı ile sonlandırma kararı almıştır. Bu karar nedeniyle, Avrupanın talebi kısa vadeli olup, uzun vadeli East Med gaz yatırım projelerinin Avrupa pazarına yönelik potansiyeli önemli oranda zayıflamıştır. Bu bağlamda, Avrupanın mutasavver East Med projelerinden bir beklentisi yoktur.
2-Yukarda belirtilmiş gelişmelere ilaveten, enerji üretim alanında faaliyet gösteren Energean ile enerji ticaretinde faaliyet gösteren VTTV şirketlerinin ortaklığında Vasiliko’da oluşturulması tasarlanan merkezden LNG ihraç edilmesi öngörülmektedir. Elan kesinleşmemiş ve tasarı aşamasında olan projenin gerçekleşmesi durumunda İsrail kaynaklarından Güney Kıbrıs ekonomisine rekabet edici fiyatlarla doğal gaz sağlanabilecektir.
VIII-AB-MISIR-İSRAİL ORTAKLIĞINDA SÜRE SORUNU
Avrupanın gaz ihtiyacı 2030 tarihi ile kısıtlı olduğu cihetle, sadece faaliyette olan tesislerden gaz sağlanması uygun görülmektedir. Bu bağlamda, Avrupanın mutasavver East Med projelerinden bir beklentisi yoktur. Nitekim, tek istisna 2030 tarihi ile kısıtlı AB-Mısır-İsrail ortaklığı çerçevesinde imzalanmış olan mutabakat ile sağlanan gaz temin anlaşmasıdır.
IX: GLOBAL GAZ REZERVLERİ SIRALAMASINDA İLK 20 ÜLKE
Ülkeler Gaz Rezervleri (tcf-trilyon kübik ft)
| 1 | Rusya | 1,688 | 24.3% | |
| 2 | İran | 1,201 | 17.3% | |
| 3 | Katar | 872 | 12.5% | |
| 4 | ABD | 369 | 5.3% | |
| 5 | Suudi Arabistan | 294 | 4.2% | |
| 6 | Türkmenistan | 265 | 3.8% | |
| 7 | BAE | 215 | 3.1% | |
| 8 | Venezuela | 197 | 2.8% | |
| 9 | Nijerya | 181 | 2.6% | |
| 10 | Çin | 164 | 2.4% | |
| 11 | Cezayir | 159 | 2.3% | |
| 12 | İrak | 112 | 1.6% | |
| 13 | Endonezya | 103 | 1.5% | |
| 14 | Mozambik | 100 | 1.4% | |
| 15 | Kazakistan | 85 | 1.2% | |
| 16 | Mısır | 77 | 1.1% | |
| 17 | Norveç | 72 | 1.0% | |
| 18 | Kanada | 72 | 1.0% | |
| 19 | Özbekistan | 65 | 0.9% | |
| 20 | Kuveyt | 63 | 0.9% | |
X-KAYNAKLAR
1. EuroAsia at a glancehttps://euroasia-interconnector.com/at-glance/2. United Nations Convention on the Law of the Sea https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf 3.Joint European action for more affordable, secure energy https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_22_1511 4.Europe's new 2030 target - Energy Cities https://energy-cities.eu/europes-new-2030-target/ 5. Dr2 Consultants, Author at Dr2 Consultants https://dr2consultants.eu/author/laura/ 6.REPowerEU: A boost for the European energy transition https://dr2consultants.eu/repowereu-a-boost-for-the-european-energy-transition/ https://climate.ec.europa.eu/eu-action/climate-strategies-targets/2050-long- term-strategy_en 8.Dr Charles Ellinas, Senior Fellow at the Global Energy Centre, Atlantic Council https://cyprus-mail.com/author/charles-ellinas/ 9-Washington kills EastMed pipeline project for goodhttps://www.euractiv.com/section/politics/short_news/washington-kills-eastmed-pipeline-project-for-good/10. Natural Gas Reserves by Country- Worldometer https://www.worldometers.info/gas/gas-reserves-by-country/ |
||||