Darbe, Ada’yı Yunanistan’a bağlamak amacıyla Yunan generaller öncülüğünde Başpiskopos Makarios’a karşı girişilmiş ve katliama dönüşmüş, ancak Türkiye’nin 1960 Garanti Antlaşması’ndan kaynaklanan haklarını kullanarak 20 Temmuz’da Ada’ya çıkmasıyla başarısızlıkla sonuçlanmıştı.
Makarios'a göre Enosis'in gerçekleşmesi için konjektür ve zaman uygun değildi. Kıbrıslı Türkler yavaş yavaş yok edilmeliydi. Yunan Cuntasına ve EOKA-B'ye göre ise daha fazla beklemeye gerek yoktu.
1967 yılında adadan ayrılmak zorunda kalan terör örgütü EOKA'nın eski lideri General Grivas, 1971 yılında geri dönmüştü. Grivas, 1974 Ocak'taki ölümüne kadar, eski terör örgütünü "EOKA-B" adıyla canlandırmaya çalışmıştı. EOKA-B, General Grivas'ın 1974 yılı başlarındaki ölümünden sonra tamamen Yunanistan'daki cuntanın kontrolü altında faaliyet gösteriyordu.
Örgüt, ilerleyen günlerde Makarios karşıtı faaliyetlerini yoğunlaştırdı. Ve, toplumlararası görüşmelerin kesilmesinden kısa bir süre sonra, 15 Temmuz 1974'te Kıbrıslılar silah ve top sesleriyle uyandı. Ancak bu kez saldırıya maruz kalan Türkler değil, Makarios'un Başkanlık Sarayı'ydı.
48 yıl önce, 15 Temmuz 1974'te, Ada'nın Yunanistan'a bağlanmasının (Enosis) daha fazla geciktirilmesine karşı olan EOKA'cı Rumlar ile Yunanistan'daki Albaylar Cuntası'nın Kıbrıs'taki subay ve askerleri, Kıbrıslı Türklerin direnişi yüzünden11 yıl ertelemek zorunda kaldıkları Enosis'i bir an önce hayata geçirmek için, bu hedefi daha uzun vadede gerçekleştirme amacında olan Makarios'a karşı darbe yaptı.
Kıbrıs'taki Yunan askeri kuvvetlerinin komutanı Tuğgeneral MichalisGeorgitsis, 'İskender hastaneye girdi' kodunu kullanarak, cunta liderliğine Makarios'a karşı darbenin başladığını bildirdi.
Makarios'un bir grup Mısırlı çocukla buluştuğu cumhurbaşkanlığı sarayına giden Lefkoşa sokaklarında tanklar göründüğünde saat 8.20 civarındaydı. Toplantı, silah sesleri ile kesildi. Makarios, görevlileri tarafından, darbeciler tarafından korumasız bırakılan yerleşke tarafındaki bir geçitten aşağı götürüldü. Sonunda ülke dışına uçtuğu yerden bir İngiliz askeri üssüne ulaştı.
Öğleden sonra,Enosis yanlısı eski EOKA savaşçısı ve gazete yayıncısı NicosSampson, cumhurbaşkanı olarak atandı. Başkanlığı sadece sekiz gün sürdü ve ona kabaca sekiz günlük adam veya başkan anlamına gelen Oktaimeros takma adını kazandırdı.
Kıbrıs’taki EOKA’cılarla işbirliği halinde Makarios’u 15 Temmuz 1974’teki darbeyle deviren ve EOKA’cıNikosSampson’u sözde “Cumhurbaşkanı” ilan eden Yunan faşist albaylar, Makarios karşıtı birçok Rum’u öldürmüş ve Türklere karşı tedhiş eylemlerinin yoğunlaşmasında öncülük etmişlerdi.
Darbe sırasında EOKA karşıtı veya Makarios yandaşı 2 bin kadar Yunan ve Rum öldürülürken binlerce kişi hapishaneye konuldu.
Öte yandan “öldü” denilen Makarios, kaçmayı başarırken,Baf'tan "yaşıyorum, direnişe devam" mesajı verdi. Ardından da adadaki İngiliz üslerinden Malta'ya oradan da İngiltere'ye kaçmayı başardı.
Darbede hayatını zor kurtaran Makarios, 19 Temmuz 1974'te BM Güvenlik Konseyi'nde yaptığı konuşmada; hem Yunanistan'ın amacını açık biçimde ortaya koydu. Hem yapılan katliamları hem de Kıbrıs Türklerini bekleyen tehlikeleri anlattı.
BARIŞ HAREKATI
Rumlar arasındaki hesaplaşmanın son bulmasının ardından, sıranın Kıbrıslı Türklere geleceğinden endişe eden Türkiye darbe girişiminin kabul edilemez olduğunu açıkladı.
Dönemin Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit hemen harekete geçti. Londra'ya giderek diğer garantör İngiltere ile ortak müdahale için girişimlerde bulunan Başbakan Ecevit'in diplomatik temaslarından sonuç alınamayınca, Türkiye duruma tek başına müdahale etmeye karar verdi. 20 Temmuz sabahı "Barış Harekatı" başladı.
Üç gün süren harekatın ardından Türkiye ateşkesi kabul etti (22 Temmuz, 17.00). Harekatın üçüncü gününde Rum tarafında da beklenmeyen bir gelişme oldu. Darbe lideri Sampson, başkanlık görevini, Temsilciler Meclisi Başkanı Glafkos Klerides'e devrettiğini açıkladı. Klerides, 5 ay boyunca, Makarios tekrar adaya dönünceye kadar başkanlık görevini yürütecekti.
Kıbrıs'ta ateşkes sağlanmasıyla birlikte, Yunanistan'da da iktidar değişti ve 7 yıl süren cunta dönemi sona erdi. Paris'ten Atina'ya çağırılan Karamanlis "ulusal birlik hükümeti" kurdu. Böylece Başbakan Bülent Ecevit'in iddiası doğrulandı, Barış Harekatı dolaylı yoldan da olsa Rumların yanısıra, Yunanistan'a da demokrasi ve barış getirdi.
Yaklaşık 5 ay sonra, 7 Aralık 1974'te adaya dönebilen Makarios ise, Glafkos Klerides'ten devraldığı görevi, hayatını kaybettiği 3 Ağustos 1977'e dek devam ettirdi.
