Guterres’ten liderlere “Artık fırsatı kaçırmayın” çağrısı

Özlem Şahin ŞAKAR-New York
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, BM’nin Kıbrıs’ta 60 yıldır görev yaptığını ve bu yıldönümünün Kıbrıslılar’ın ne kadar uzun zamandır çözüm beklediğini hatırlattığını belirterek ‘’Her iki lidere de artık daha fazla diyalog fırsatının kaçmasına izin vermemeleri çağrısında bulunuyorum’’ dedi.
Guterres, garantör ülkeler Türkiye ile Yunanistan arasında olumlu süren ikili ilişkilerden memnuniyet duyduğunu da ifade ederek Kıbrıs meselesinde garantör ülkeler arasındaki ikili ilişkilerin kritik öneme sahip olduğunu belirtti.
Genel Sekreter Guterres, BM Güvenlik Konseyi üyelerine, BM Barış Gücü (UNFICYP)  ve BM İyi Niyet Misyonlarına ilişkin iki ön rapor sundu. Adada 12 Haziran 2023 ile 12 Aralık 2023 tarihleri arasında yaşanan önemli gelişmelere ve UNFICYP’in faaliyetlerine yerverilen ve henüz resmi olarak yayınlanmayan ön raporlarda, Barış Gücü’nün görev süresinin de 31 Ocak 2025 tarihine kadar tekrar bir yıllığına uzatılması istendi.
Bu arada BM kulislerinde, Kolombiya’nın eski dışişleri bakanı Maria Angela Cuellar’ın  Guterres’in iki raporunda da adı geçmemesine rağmen yakında resmen BM Temsilcisi olarak ilan edileceği konuşulurken, İyi Niyet Raporunun eklerinde de  Cumhurbaşkanı Ersin Tatar ve Rum lider Nikos Hristodulidis’in bu isme onay verdikleri görülüyor.
İKİ TARAFIN POZİSYONLARI EPEY UZAK
Genel Sekreter Guterres, İyi Niyet Raporunda,  adada uzun yıllardır olası bir anlaşmaya yönelik önemli müzakereler yapılmamasına ve bu konuda kamuoyunun güveninin düşük seviyede kalmaya devam etmesine rağmen kısıtlı da olsa çözüm yolunda bir umudun bulunduğunu  ifade etti. Raporun yazıldığı sürede Kıbrıs Türk ve Rum liderlerinin sadece iki kere biraraya geldikleri ve önemli istişarelerde bulunmadıkları kaydedilen raporda, iki tarafın meselenin barışçıl çözümüne yönelik pozisyonlarının halen birbirinden epey uzak olmaya devam ettiği de vurgulandı.
Ağustos ayında Pile köyünde yaşanan olayların, iki liderin başmüzakerecilerinin Genel Sekreterin Kıbrıs danışman yardımcısı Colin Stewart ile yaptıkları üçlü görüşmelerin de uzun bir süre boyunca ertelenmesine yolaçtığı kaydedilen raporda, BM çabalarıyla 23 Ekim tarihinde iki taraf arasında bir uzlaşıya varıldığı hatırlatıldı. Raporda Pile’de yaşanan bu olayın ve ara bölgedeki bu tür olayların adadaki gelişmeleri nasıl olumsuz etkilediğinin bir örneği olduğu da belirtildi.
TEKNİK KOMİTELERİN ÖNEMİ
Raporda ortak teknik komitelerin iki taraf arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi açısından vazgeçilmez bir araç olduğu, bu komitelerin önemli konularda taraflar arasında etkileşim ve işbirliği ile görüşmelerin yeniden başlayabilmesi için uygun bir iklim yaratılması yönünde önemli olduğu vurgulandı. Ancak üçlü görüşmelere benzer şekilde bazı ortak teknik komitelerin  adadaki siyasi ortam ve dinamiklerden olumsuz etkilendiği de belirtildi. Bu duruma rağmen raporun yazıldığı dönemin sonuna doğru her iki tarafın da gösterdiği somut irade sonucunda yedi projenin iki liderin temsilcileri tarafından onaylandığı bildirilen raporda, komitelerin çoğunluğunun daha önceki dönemlerde olduğu gibi toplantılarına aynı sıklıkla devam ettikleri ancak insani işlerden sorumlu komitenin bir yıllık aradan sonra ancak toplanabildiği, eğitim ile ilgili teknik komitenin ise pek çalışmadığı bildirildi. Raporda Ocak ayında iki taraf arasında güven artırıcı önlemler kapsamında ara bölgede bir güneş enerjisi santrali kurulması yönünde  ön fizibilite çalışmasının bitirilmesinin planlandığı da kaydedildi.
ADADA 60 YIL
Bu yılın UNFICYP’nin ve BM İyi Niyet Misyonunun 60. yılı olduğu hatırlatılan raporda, BM’nin Kıbrıs sorununun çözümü yolunda kararlı olmaya devam ettiği vurgulandı.  Raporda, ‘’Ancak her geçen yıl, iki taraf arasındaki ayrılığı da büyütmekte ve iki tarafın kabul edebileceği siyasi bir çözüm bulma yönündeki beklentileri de giderek aşındırmaktadır’’ denildi.
Genel Sekreter, raporunda, barış sürecine yönelik olarak iki tarafın pozisyonlarının birbirinden uzak olmaya devam etmesine rağmen ‘’İki lideri diyalog yöntemlerine açık olmaya teşvik etmeye devam edeceğim, zira bunun ileriye dönük bir yol bulunması açısından hayati önem taşıdığına inanıyorum’’ dedi. Bu kapsamda güven tesisi ve diyaloğa ivme kazandırmak için ‘’anlamlı inisiyatifler ve girişimlere’’ ihtiyaç olduğunu belirten Guterres, ortak teknik komitelerin önemine bir kez daha işaret ederek iki tarafı teknik komitelere gerekli desteği sağlamaya davet etti.
Adada ve çevresinde gerilimi artıracak  tek taraflı adımlardan kaçınılması gereğinin sürekli altını çizen Guterres, bu kapsamda yine Maraş’a atıfta bulundu ve BM’nin bu konudaki pozisyonunun değişmediğini belirtti.
Genel Sekreter Türkiye ile Yunanistan arasında gelişen olumlu atmosferden memnuniyet ifade ederek bölgedeki güvenin tesisi ve istikrarı için iki ülkeyi aralarındaki siyasi diyaloğu ve işbirliğini derinleştirmeye davet etti. Genel Sekreter raporunda ‘’tüm garantör ülkeleri, Kıbrıs’taki iki lideri Kıbıs meselesinde karşılıklı olarak kabul edilebilir bir yol bulmak üzere diyaloğa girmeye teşvik etmeye’’ çağırdı.
Genel Sekreter Guterres hidrokarbon meselesine de değinerek bu doğal kaynaklardan her  iki tarafın  da faydalanması gerektiğini ve bunun çözüm için bir teşvik olduğu yönündeki görüşünü yineledi.
Guterres teknik komitelerin çalışmalarının ve güven artırıcı önlemlerin olumlu etkisinin önemli olmakla birlikte çözüme götürecek anlamlı ve sonuç odaklı müzakereler için bir ‘’uzlaşı başlangıç noktasına’’ ulaşma yönünde ‘’gerçek bir ilerlemenin’’ kritik öneme sahip olduğunu da vurguladı. Ancak bu şekilde ‘’tüm Kıbrıslılara adada barışçıl ve ortak bir geleceğin mümkün olduğu konusunda güven verilebileceğini’’ ifade eden Genel Sekreter, BM’nin taraflarla temaslarının devam edeceğini belirtti.
Raporda Ekim ayının sonunda Kıbrıs Türk tarafının Başmüzakerecesi Ergün Olgun’un emekliye ayrılarak bu göreve Güneş Onar’ın geçtiği de bildirildi.
-UNFICYP RAPORU
Benzer dilde yazılan UNFICYP Raporunda da Genel Sekreter Guterres BM’nin Kıbrıs’ta 60 yıldır barış ve istikrarı korumak ve  Kıbrıslılar’ın farklılıklarına karşılıklı kabul edilebilir bir çözüm bulmalarına yardımcı olmak için kesintisiz ve uyumlu bir şekilde çaba sarfettiğini belirtti.
Bu yıldönümün, Kıbrıs halkının ne kadar uzun zamandır çözüm beklediğini hatırlattığını ifade eden Guterres,  bu süre içinde UNFICYP’in tampon bölgedeki gerilimi başarılı bir şekilde azalttığını ve çatışmayı önlediği fikrini savundu.
Genel Sekreter ‘’hem Adada hem de bölgede yaşanan son gelişmelerin, yüzeyde donmuş gibi görünen çatışmaların çoğu zaman alttan alta kaynamaya devam ettiğinin’’ altını çizerek adadaki bölünmenin her geçen yıl daha da derinleştiğini ve herkesin kabul edebileceği bir çözüm ihtimalinin giderek azaldığı gerçeğinin daha fazla farkına varıldığına işaret etti. Genel Sekreter bu kapsamda ‘’Her iki lidere de artık daha fazla diyalog fırsatının kaçmasına izin vermemeleri çağrısında bulunuyorum’’ dedi.
Raporda Ağustos 2023’de Pile’de ‘’kriz noktasına kadar giden gelişmelerin’’ adada iki tarafı ve UNFICYP’i epey meşgul ettiği belirtilerek sonunda BM Kıbrıs Danışman Yardımcısı Colin Stewart’ın liderliğinde garantör ülkeleri de içeren uluslararası toplumun desteğiyle krizin atlatıldığı ve bir uzlaşıya gidildiği hatırlatıldı. Ancak 23 Ekim’deki uzlaşıya rağmen başka bazı sıkıntıların ortaya çıktığı ve bu konuda UNFICYP’nin taraflarla görüşmelerinin devam ettiği bildirildi. Ayrıca raporun yazıldığı dönemde ara bölgede askeri ve sivil  ihlallerin artarak devam ettiği bildirildi. Guterres bundan üzüntü duyduğunu belirtti.
Bu olumsuzluğa rağmen Pile uzlaşısından memnuniyet duyduğunu belirten Genel Sekreter, bu olumlu gelişmenin, hassas konularda dahi, ortak meselelerde yapıcı ve verimli görüşmelerin mümkün olduğunu gösterdiğini belirtti.Genel Sekreter Pile uzlaşısının uygulanması ve korunması konusunda taraflara hem kendi aralarında hem de UNFICYP ile işbirliği yapmaları çağrısında bulundu.
Pekçok konuda ayrıntıya yerverilen raporda, BM Genel Kurulu tarafından 30 Haziran 2023’te alınan kararla, 1 Temmuz 2023-30 Haziran 2024 dönemi için UNFICYP’e 56,2 milyon dolarlık bütçe öngörüldüğü ve bu paranın yaklaşık üçte birinin (19,4 milyon dolar)  Rum yönetimi; 6,5 milyon dolarının da Yunanistan tarafından gönüllü katkı olarak ödenmekte olduğu da hatırlatıldı. Bu noktada BM Barış Gücü’nün nasıl tarafsız davranacağı da önemli bir konu olarak dikkati çekiyor.
60 yıl önce, 1964 yılında, Adada görev yapmaya başlayan UNFICYP’te 12 Aralık 2023  itibariyle 798 asker (703’ü erkek, 95’i kadın) ve 63 polis (42’si erkek, 21’i kadın) olmak üzere toplam 861 barış gücü personeli bulunuyor.
BM Güvenlik Konseyi’nin resmiyet kazandıktan sonra bu raporları 17 Ocak’ta kendi içinde görüşmesi, ardından İngiltere’nin öncülüğünde bir karar tasarısı hazırlayıp 30 Ocak’ta UNFICYP’in görev süresini bir yıllığına uzatması bekleniyor.
 YENİ TEMSİLCİ-
Genel Sekreter bu iki raporunda hem kendisinin hem de yardımcılarının ilgili taraflarla temas ve diyaloğunun devam edeceğini, bu kapsamda BM parametrelerini ortaya koyan BM Güvenlik Konseyi kararlarının kendisine rehberlik etmeye devam edeceğini yineledi. Ancak bu sefer daha önceki raporlarında yaptığının aksine BM Kıbrıs Temsilcisi (ya da elçisi) atanması konusundan bahsetmedi ve raporlarda Kolombiya’nın eski dışişleri bakanı Maria Angela Holguin Cuellar’ın adı geçmedi. BM kulislerinde bu yönde resmi bir açıklamanın yakında yakında yapılacağı konuşuluyor. Ya da bu ön raporlar henüz resmiyet kazanmadığı için isme yer verilmemiş de olabilir. Ön raporların eklerinde ise Cumhurbaşkanı Ersin Tatar ve Rum lider Nikos Hristodulides’in Cuellar’e yeşil ışık yaktıkları görüldü. Cumhurbaşkanı Tatar, Cuellar’ın BM Genel Sekreterinin Kişisel Temsilcisi olarak 6 ayı geçmeyecek bir süre için atanmasını ve sadece  yeni ve resmi bir müzakere süreci için ortak zemin olup olmadığını araştırmasını istiyor.