Kalbinize iyilik yapın, daha fazla uyuyun.

Kalp hastalıklarına giden yolda her zaman genetik, yaş ve cinsiyeti değişmeyen risk faktörleri, sigara, diyabet, hareketsizlik, obezite ve beslenme alışkanlıklarını ise değiştirilebilen risk faktörleri olarak tanımlarız. Bunların tamamı günümüz bilgileri doğrultusunda geçerliliklerini korumaktadırlar. Diğer taraftan rutin uygulamalarda çok söz edilmeyen ancak değiştirilebilir risk faktörlerinden olan çok önemli farklı bir bileşen daha var; “uyku”.
Kalbin sağlık üzerindeki önemi son derece büyüktür. Vücuda kan pompalama görevi üstlenen kalp, organların ve dokuların ihtiyaç duyduğu oksijeni almasını sağlayan dolaşım sisteminin gücünü temsil eder.
Tüm dünyada kalp ve damar sisteminin sorunları hastalık ve ölümün önde gelen nedenlerinden biridir. Kötü beslenme, az egzersiz ve sigara gibi faktörlerin kalbi nasıl etkileyebileceği zaten iyi bilinirken, uyku eksikliğinin de kalp sağlığı için tehdit oluşturduğu giderek daha fazla kabul görmektedir.
Uyku bir lüks değildir. İyi sağlık için kritik öneme sahiptir. Uyku vücudunuzun kendini onarmasına yardımcı olur. Yeterince iyi uyumak aynı zamanda gün içinde normal şekilde çalışmamıza da yardımcı olur. Yeterli ve iyi uyumak denince ne anlaşılmalıdır? Yeterli uyku pek çok kaynakta farklı ifade edilmiş olsa da yetişkinler için gecede 6-8 saatlik uykuyu yani ortalama 7 saatlik uykuyu betimlemektedir.  2014 yılında Amerika’da yapılan bir çalışmada her 3 Amerikalı yetişkinden 1'inden fazlası önerilen miktarda uyku almadığını söylemekte idi (1). Bu bir veya iki gün için problem yaratmasa da, yeterli uyku alamamak zamanla ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir ve bazı var olan sağlık sorunlarını daha da kötüleştirebilir. Yine 2020 yılında en saygın tıp dergilerinden olan American Journal of The College of Cardiology (JACC) dergisinde yayınlanan bir makalede 45-84 yaşları arasında 2000 kişinin incelendiği ve bu kişiler arasında uyku problemi olan 111 hastanın beş yıl içerisinde kalp krizi, inme ve kardiyovasküler sebeplere bağlı ölüm de dâhil olmak üzere hastalandığı bildirilmektedir (2). Bunlara benzer makaleler her gün daha fazla yayınlanmakta uykunun kalp ve damar sağlığı üzerindeki etkileri daha çok araştırılmaktadır.
Etkin, sağlıklı ve iyi bir uyku süreci, temel olarak şu iki aşamadan oluşur:
- Hızlı göz hareketi (REM) uykusu
- REM dışı uyku
Uykuya ilk daldığımızda REM dışı uyku aşamasında oluruz. Bu aşamada kalp, daha az zorlanır. Bir gece boyunca geçen uyku süresinin yaklaşık %80'i bu aşamada geçer. Bu dönemde kalp atış hızı, solunum ve kan basıncı, uyanıkken sahip olduğumuz seviyelerin altına düşer.
REM, en fazla rüya gördüğünüz uyku aşamasıdır ve toplam uyku süresinin yaklaşık %20'sini oluşturur. Bu aşamada kan basıncı ve kalp atış hızı değişkenlik gösterebilir. Bir kâbus sizi uyandırdığında, kalbinizin nasıl da hızlı attığını fark edebilirsiniz.
Sabah uyandığınızda ise kan basıncı ve kalp atış hızı tekrar yükselir. Aktif olma zamanı gelir ve kalbiniz uzun bir iş günü için hazırlanmaya başlar. İşte bu aşamaların yaşanmadığı ve ortalama 7 saat sürmeyen hiçbir uyku sağlıklı bir uyku olarak değerlendirilmemektedir. Uyandıktan sonraki ilk birkaç saatte ani kalp ölümü riskinin daha yüksek olduğu kesindir. Bu, vücudunuzun yeniden hareket etmeye başladığında kalbinizin daha fazla çalışmasıyla ilişkilendirilebilir (3).
Uykusuzluğa bağlı sık görülen kalp ve damar problemleri arasında yüksek kan basıncı, obezite, koroner arter hastalıkları, kalp krizi, kalp kaynaklı göğüs ağrısı, kalp yetmezliği ve inme sayılabilir.
Uykusuzluğun en başta gelen nedenlerinden bir tanesi de tıkayıcı uyku apnesi denilen bir tablodur. Tıkayıcı uyku apnesi olan kişilerde koroner kalp hastalığı ve felç riskinin arttığı gösterilmiştir. Kalp krizi geçirmiş bireylerde tıkayıcı uyku apnesi görülme olasılığı, kalp hastalığı olmayanlara göre daha yüksektir. Tıkayıcı uyku apnesi tedavi edilmezse, kalp krizinden tamamen kurtulmak daha da zor olabilir.
 
Tıkayıcı uyku apnesi, boğaz arkasındaki dokunun hava yolunu tıkadığı bir uyku bozukluğudur. Bu durum oldukça yaygındır, çünkü uyurken boğaz içindeki kaslar gevşer. Bu, nefes almayı engeller ve ciğerlerinize oksijen gitmesini durdurur. Nefes almayı durdurduğunuzda vücudunuz uyanır ancak hemen geri uykuya dalarsınız. Bu süreç çok hızlı gerçekleşir ve genellikle fark edilmez. Bir gece boyunca yüzlerce kez nefes almayı durdurabilirsiniz. Tıkayıcı uyku apnesi tedavisi görmek, kalp ve damar hastalıklarından kaynaklanabilecek ölüm riskini azaltır. Tıkayıcı uyku apnesinin bulguları arasında yüksek sesle horlama, uyurken nefes almakta zorluk çekmek veya boğulmak ve gündüz uyanık kalmakta zorluk yaşamak.
Uykusuzluk yapabilecek başka problemler incelendiğinde karşımıza strese bağlı depresyon, uykudan önce yemek yenmesi ve çay-kahve içilmesi, uyku saatinin sürekli değişmesi, nörolojik hastalıklar, hormonal problemler, huzursuz bacak sendromu, alkol tüketimi, egzersiz eksikliği, tiroit bezinin fazla çalışması, kalp yetmezliği, bazı antidepresan, astım veya tansiyon ilaçları çıkmaktadır.
Bundan kurtulmak için yapılabilecek önemli uygulamaların başında ise dengeli bir beslenmeye dikkat etmek, aşırı kilolu olmaktan kaçınmak, bol bol egzersiz yapmak, yüksek tansiyona dikkat etmek ve tedavi olmak ve düzenli sağlık kontrollerinden geçmek sayılabilir.
Özetle söylersek, değiştirilebilir kalp ve damar sistemi risk faktörleri arasında rutin olarak söylenmese de bu sistem hastalığının ortaya çıkmasında uyku düzeni ve süresi de çok ama çok önemlidir. Bu nedenle kalbinize bir iyilik yapın ve daha fazla uyuyun. Lütfen uykunuzun 8 saati aşmamasına dikkat edin. Uykusuzluğa yol açan problemlerin bertaraf edilmesi için doktorunuzla görüşmeyi ihmal etmeyin.
Sağlıklı günler dilerim.
Kaynaklar
1. Liu Y, Wheaton AG, Chapman DP, Cunningham TJ, Lu H, Croft JB. Prevalence of healthy sleep duration among adults—United States, 2014. MMWR. 2016;65(6):137–41.
2. Tianyi Huang, Sara Mariani, and Susan Redline. Sleep Irregularity and Risk of Cardiovascular Events: The Multi-Ethnic Study of Atherosclerosis. J Am Coll Cardiol. 2020 Mar, 75 (9) 991–999.
3. https://www.uclahealth.org/medical-services/sleep-disorders/patient-resources/patient-education/heart-disease