Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı zaferinin ardından Türk milleti için yeni bir devir başlatarak, 29 Ekim 1923'te ilan ettiği Türkiye Cumhuriyeti, 101’inci yaşını kutluyor.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıl dönümü, bugün Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde de tören ve etkinliklerle kutlanacak.
Cumhuriyetin 101’inci yılında 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kutlamaları, Türkiye Cumhuriyeti Lefkoşa Büyükelçisi Yasin Ekrem Serim’in dün saat 13.00’te BRT’de yaptığı konuşma ve 21 pare top atışıyla başladı.
KKTC’de bugün başkent Lefkoşa başta olmak üzere tüm ilçeler ve bucaklarda törenler düzenlenecek.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, bugün Lefkoşa'da Atatürk Anıtı önünde yapılacak törenle kutlanacak. Tören, saat 09.30’da başlayacak. Ayrıca başkentte, 29 Ekim kutlamaları kapsamında, saat 14.30’da Dereboyu’nda kortej yürüyüşü yapılacak.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı Gazimağusa’da iki ayrı törenle kutlanacak. İlk tören saat 11.00’de Zafer Anıtı önünde ikinci tören, saat 11.45’te Namık Kemal Meydanı’nda olacak.
Girne’de 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı nedeniyle saat 14.00’te Atatürk Anıtı’nda tören yapılacak. Girne’de saat 15.00’te ise kortej yürüyüşü yapılacak. Askeri bando, tören bölüğü, mücahit/gaziler ile öğrencilerin katılacağı yürüyüş, Ramadan Cemil Meydanı’ndan başlayıp Atatürk Anıtı önünde tamamlanacak. Yürüyüş sonunda, KTBK Bölge Bando Komutanlığı tarafından konser verilecek.
Güzelyurt’ta tören saat 09.30’da Atatürk Anıtı’nda yer alacak.
İskele'deki tören saat 08.30’da Ecevit Meydanı’nda yapılacak.
Lefke’deki Cumhuriyet Bayramı töreni, saat 12.00’de Atatürk Anıtı önünde yer alacak.
29 EKİM CUMHURİYET BAYRAMI'NA GİDEN SÜREÇ
Takvimler 29 Ekim 1923'ü gösterirken, Gazi Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde Türkiye, Cumhuriyet'in ilanı ile inkılapların peşi sıra geleceği tarihi bir döneme başladı. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün en büyük inkılabı olan Cumhuriyet, bundan 101 yıl önce ilan edildiği dönemde kamuoyunda coşkuyla karşılandı.
Osmanlı İmparatorluğu, 1876 yılına kadar mutlak monarşi, 1876-1878 ve 1908-1918 arasında meşruti monarşi ile yönetilmişti. I. Dünya Savaşı'nda yenilgiye uğramasının ardından işgale uğrayan Anadolu'da halkın işgalcilere karşı Mustafa Kemal Paşa önderliğinde verdiği Millî Mücadele, Ekim 1922 tarihinde millî güçlerin zaferi ile sonuçlandı. Bu süreçte, "Büyük Millet Meclisi" adıyla 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanan halkın temsilcileri, 20 Ocak 1921'de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu adlı yasayı kabul ederek egemenliğin Türk ulusuna ait olduğunu ilan etmiş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla saltanatı kaldırmıştı. Ülke, meclis hükûmeti tarafından yönetilmekteydi.
27 Ekim 1923'te İcra Vekilleri Heyeti'nin istifası ve yerine meclisin güvenini kazanacak yeni bir kabinenin kurulamaması üzerine Mustafa Kemal Paşa, yönetim biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet İnönü ile birlikte bir yasa değişikliği tasarısı hazırlayarak 29 Ekim 1923'te Meclis'e sundu. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet'e ilişkin düşüncelerini yakın çevresine ilk defa, "Cumhuriyet" kelimesini de telaffuz ederek, 20 Temmuz 1919 tarihinde Erzurum'da açıkladı. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda yapılan değişikliklerin kabulü ile Cumhuriyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilan edilmiş oldu.
Bu tarihte Erzurum Kongresi ile Milli Mücadele'ye katılan, Türk devlet adamı ve Vali Mahzar Müfit Kansu'nun hükümet şeklinin ne olacağını sorması üzerine Mustafa Kemal Paşa, "Açıkça söyleyeyim. Şekli hükümet zamanı gelince, Cumhuriyet olacaktır." şeklinde cevap verdi.
Atatürk, inkılaplardan önce ülkenin şartlarını hazırladı, daha sonra toplumsal ve siyasal alanda yenilikler gerçekleştirildi.
Cumhuriyet'in ilanında da aynı metot takip edildi. Milli Mücadele'nin başından itibaren milli irade, milli hakimiyet üzerinde konuşuldu, çalışmalar bu prensipler çerçevesinde gerçekleştirildi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi toplandı, kanunlar arka arkaya geldi.
Meclis açıldıktan sonra Cumhuriyet, zamanı gelmeden, şartlar hazır olmadan adı telaffuz edilmedi, ancak ortam uygun olduktan sonra kamuoyunda tartışıldı.
29 Ekim 1923'te Meclis'te uzun süren toplantılar sonrasında Cumhuriyet ilan edildi.
Ankara'da "Yaşasın Cumhuriyet" sesleriyle, 101 pare top atılarak Türkiye Cumhuriyeti'nin ilan edildiğini basın halka duyurdu
Cumhuriyet ilan edildiği sırada henüz 29 Ekim günü bayram ilan edilmemiş, kutlamalar konusunda bir düzenleme yapılmamıştı; 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günündeki şenlikleri halk kendiliğinden organize etti. Ertesi yıl, 26 Ekim 1924 tarihli 986 numaralı kararname ile Cumhuriyet'in ilanının 101 pare top atılarak ve planlanacak özel bir programla kutlanmasına karar verildi. 1924 yılında yapılan kutlamalar, daha sonra yapılacak olan Cumhuriyet’in ilanı kutlamalarının başlangıcı oldu.
2 Şubat 1925'te Hariciye Vekaletince (Dışişleri Bakanlığı) düzenlenen bir yasa teklifinde 29 Ekim'in bayram olması önerildi.[4] Bu teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelendi ve 18 Nisan'da karara bağlandı, 19 Nisan'da ise teklif TBMM tarafından kabul edildi. "Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Milli Bayram Addi Hakkında Kanun" ile 29 Ekim'de Cumhuriyet Bayramı'nın millî bayram olarak kutlanması resmi bir hüküm şekline geldi. Cumhuriyetin ilan edildiği gün, 1925'ten itibaren ülke içinde ve dış temsilciliklerde resmî bir bayram olarak kutlanmaya başladı.