Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International, TI) kriterlerine göre hazırlanan 2024 yılına ilişkin “Kuzey Kıbrıs Yolsuzluk Algısı Raporu” dün açıklandı. Prof. Dr. Sertaç Sonan ve Prof. Dr. Ömer Gökçekuş tarafından, Uluslararası Şeffaflık Örgütü kriterlerine göre hazırlanan raporda 352 iş insanı ve uzmanla yapılan anketlerle elde edilen sonuçlardan faydalanıldı.
Çalışmada ortaya çıkan veriler, KKTC’nin yolsuzlukta az gelişmiş ülkeler sınıfında yer aldığı gerçeğini biraz daha artırdı.
İş insanları ve uzmanların verdiği cevaplara göre, Kuzey Kıbrıs’ın 2024 Yolsuzluk Skoru 100 üzerinden 26 olarak hesaplanırken, 180 ülke arasında 140’ıncı sırada yer aldı.
Hesaplamaya göre "0 puan" en yüksek yolsuzluğu, "100 puan" ise yolsuzluğun hiç bulunmadığını anlatıyor.
2023 yılına kıyasla Kuzey Kıbrıs'a ait skorda, bir puanlık düşüş gerçekleşti ve sıralamadaki yeri değişmedi.
Hesaplanan 26 skoru KKTC’yi, TI-CPI skoru hesaplanan 180 ülke ve bölge içerisinde Liberya, Mali, ve Pakistan’ın hemen ardında, Kamerun, Irak, Madagaskar, Meksika, Nijerya ve Uganda ile aynı sırada resmediyor.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün incelediği ülkelerin “yolsuzluk algı endeksi (TI-CPI)” ortalama puanı 43 olurken, KKTC; az gelişmiş ve diktatörlükle yönetilen ülkelerle aynı sıraları paylaştı. Güney Kıbrıs listede 56 puanla 46’ıncı; Türkiye 34 puanla 107’inci sırada gösterildi.
Bu yıl, en temiz üç ülke Danimarka, Finlandiya ve Singapur olurken, son üç sırayı Venezuela, Somali ve Güney Sudan aldı.
Kuzey Kıbrıs'ın geçen yılki skoru, Türkiye'nin skorunun 7 puan gerisindeyken, bu yıl Türkiye'nin 8 puan gerisine düşüldü. Kıbrıs'ın güneyinin skoru ise geçen yıl 53 iken, bu yıl 56'ya yükseldi ve 46'ncı sıraya yerleşti.
Güney ile Kuzey arasındaki puan farkı, 26'dan 30'a çıktı. Rapora göre bu yılki en temiz üç ülke; Danimarka, Finlandiya ve Singapur oldu. 26 skora sahip olan Kıbrıs'ın kuzeyi; Liberya, Mali, Pakistan, Kamerun, Irak, Madagaskar, Meksika, Nijerya ve Uganda ile birlikte 140'ıncı sırayı paylaşıyor. 180 ülke arasındaki sıralamada; Kıbrıs'ın güneyi 46'ncı sırada, Malta 65'inci sırada, Yunanistan 59'uncu sırada ve Türkiye 107'inci sırada.
YÜZDE 75 "YOLSUZLUK ÇOK YAYGIN" DİYOR
Ankete katılan iş insanlarının yüzde 75'i Kuzey Kıbrıs'ta rüşvet ve yolsuzluğun çok yaygın olduğunu düşünüyor. Dahası, yüzde 74'ü yolsuzluğun çok ciddi bir sorun olduğu kanaatinde. Her üç iş insanından ikisi, bir yıl önceye göre Kuzey Kıbrıs'ta yolsuzluğun artmış olduğunu düşünüyor. 2024 yılı da yolsuzluğun azaldığını düşünenlerin oranı ise sadece yüzde 4.
YOLSUZLUK EN FAZLA İHALELERDE
Katılımcılara göre 'rüşvet ya da el altından fazladan ödeme yapmanın' en yaygın olduğu üç işlem şu şekilde sıralandı.
Katılımcıların yüzde 64'ü kamu ihaleleri ve izin/lisans işlemlerinde rüşvetin çok yaygın olduğunu düşünmekte. Bunu kamuya ait arazi ve binaların tahsisi ve kiralanması (%60) ve devlet teşvikleri (%56) takip etmekte. Rüşvetin en az olduğu alanlarsa sırasıyla şöyle aktarıldı: Yargı kararlarını etkilemek için (%32); yerel yönetim/belediye hizmetleri (%36); ve devletten elektrik, su ve telefon gibi hizmetleri alırken (%38).
HER 3 İNSANINDAN BİRİ "RÜŞVET VERDİM" DİYOR
"Son bir yıl içerisinde yukarıdaki hizmetlerden herhangi birini almak için sizin ya da çevrenizdekilerden birinin ilgili yetkiliye rüşvet ya da hediye vermeniz ya da bir iyilik yapmanız gerekti mi?" sorusuna katılımcıların yüzde 35i "evet" cevabı verdi, bu soruya yanıt vermeyenlerin oranıysa yüzde 10 oldu.
Buna gösterilen en yaygın üç gerekçe ise sırasıyla:
işleri hızlandırmak (%40),
işleri tamamlayabilmek (%20)
yapılan işin maliyetini azaltmak (%9)
YÜZDE 57, "KAMU KAYNAKLARI SİYASİLER TARAFINDAN İSTİSMAR EDİLİYOR" DİYOR
Ankete katılanların yüzde 57'si kamu kaynaklarının yolsuzluktan dolayı özel şirketlere, bireylere ve gruplara aktarılmasının çok yaygın' olduğunu düşünürken, bunun hiç olmadığını düşünenlerin oranı sadece yüzde 5 olarak rapora yansıdı. Katılımcılar, Hükümet üyeleri ve onların atadıklarının yolsuzluğa en fazla karışan iki grup olduğunu düşünüyor.
"KABİNE ÜYELERİ ARASINDA YOLSUZLUK YAYGIN DİYENLER YÜZDE 60"
Kabine üyeleri arasında yolsuzluk çok yaygındır diyenlerin oranı yüzde 60'ken, onları yüzde 55'le üst kademelerdeki memurlar takip ediyor.
Ankete katılanlar tarafından yolsuzluğa en az karıştığı düşünülen meslek gruplarıysa Polisler, Savcılar ve Hakimler... Ankete katılanların yüzde 31'i Polisler arasında yolsuzluğun 'çok yaygın' olduğu düşüncesine sahipken, Savcılar ve Hakimler için bu oranlar sırasıyla yüzde 30 ve yüzde 29'dur.
"SEÇİMLERDE MADDİ MENFAAT YAYGIN"
'Seçmenlere belirli bir şekilde oy kullanmaları için para ödenmesi ya da özel bir menfaat vaat edilmesinin sıklıkla gerçekleştiğini düşünenlerin oranı yüzde 61'dir. Bunun yanında, seçmenlerin belli bir şekilde oy kullanmamaları durumunda cezalandırılmakla tehdit edilmesinin sıklıkla gerçekleştiğini düşünenlerin oranı yüzde 34 olarak rapora yansıdı.
"HÜKÜMET, BİRKAÇ BÜYÜK ÇIKAR GRUBU TARAFINDAN YÖNETİLİYOR" DİYENLER YÜZDE 62
'Büyük şirketlerin vergilerini ödemekten kaçınmasının çok sık karşılaşılan bir durum olduğunu ifade edenlerin oranı yüzde 43 olurken, benzer şekilde, KKTC Hükümetinin büyük ölçüde, sadece kendi çıkarını düşünen birkaç büyük çıkar grubu tarafından yönetildiğini söyleyenlerin oranı yüzde 62 olarak rapora yansıdı.
"YOLSUZLUĞA KARIŞAN YETKİLİLERDEN HESAP SORULMUYOR"
Ankete katılanların yüzde 45'i yolsuzluğa karışan yetkililerin hiçbir zaman cezalandırılmadığını söylerken, bunun çok seyrek karşılaşılan bir durum olduğunu söyleyenlerin oranı yüzde 28 olarak ankete yansıdı. Yolsuzluğa adı karışan yetkililerden sıklıkla ya da çok sık hesap sorulduğunu söyleyenlerin oranıysa sadece yüzde 13 olarak kayıtlara geçti.
YOLSUZLUĞA KARŞI TOLERANSTA ARTIŞ
İşleri hızlandırmak için kamu kurumlarında çalışanlarla olan kişisel ilişki ve bağlantıların kullanılması kabul edilebilir bir şeydir' ifadesine katıldığını söyleyenlerin oranı, 2023 yılında yüzde 17 iken 2024 yılında yüzde 25'e çıktı. Bu oran, 2022'de %5 seviyesindeydi ve son iki yılda kayda değer bir artış gösterdi.
Benzer şekilde, İyi hizmet verdiği sürece, hükümetin yolsuzluğa bulaşması kabul edilebilir bir şeydir' ifadesine katıldığını söyleyenlerin oranı 2023'te yüzde 9 iken 2024'te yüzde 11'e yükseldi. 2022'de bu oran sadece yüzde 3'tü, dolayısıyla ankete göre, yolsuzluğa karşı toleransın son iki yılda giderek arttığı görülüyor
